Endometriozis Hastalığı Nedir?
Endometriozis hastalığında rahim iç duvarını döşeyen endometrium tabakasının rahim dışında tüplerde karın zarında yumurtalık dokusu üzerinde gelişmesidir. Bu hastalığın yumurtalık dokusunda yayılarak kist haline gelmesine endometrioma (çikolata kisti) denir. Bu odaklar bazı reaksiyonlar başlatarak yapışıklık ve nedbe dokusu (fibrozis) oluşumuna sebep olur. Ayrıca bu odaklardan salınan bazı maddelerin gebelik oluşumunada engel olduğuna dair veriler vardır. Yapılan çalışmalar göstermektedirki çikolata kisti olan kadınlarda yumurtalık rezervi aynı yaş grubundaki sağlıklı kadınların rezervinden daha düşüktür. Bunun sebebi tam anlaşılamamış olmakla beraber yumurtalık dokusu içine yerleşen endometriozis hastalığı yumurta gelişimi ve kalitesini bozmaktadır. Özetle endometriozis hastalığı aşağıdakilere sebep olabilir:
- Kısırlık
- Yumurtalık rezervinde azalma
- Kronik pelvik ağrı
- Aşırı ağrılı adet görme (dismenore)
- İlişki esnasında ağrı (disparöni)
- Ağrılı defekasyon ve/veya makattan kanama
Nasıl Tanı Konulur?
Endometriozis hastalığının gerçek tanısı laparoskopi işlemi yapılarak endometriozis odaklarının gözle görülmesidir. Çikolata kistlerinin mevcudiyeti ultrasonografide gösterilebilir. Jinekolojik muayenede endometriozis e bağlı yapışıklık, vajen yan duvarlarında ve/veya vajen ve rektumu ayıran dokuda (rektovajinal septum) sertleşme, nodul oluşumu ve kısalma tespit edilebilir. MR inceleme tanıya yardımcıdır. Ayrıca Ca125 isimli hormonun kan düzeyinde yükselme tanıya yardımcıdır.
Nasıl Tedavi Edilir?
Bu hastalığın yumurtalık kanserine sebep olduğu görüşü artık kabul edilmemektedir. Tanı konulduktan sonra hastanın durumuna göre tedavi şekli belirlenmelidir.
Ağrı şikayeti ile başvuran hastalar: Ağrı aktif endometriozis lezyonları ve/veya bunların oluşturduğu yapışıklık ile pelvik organların anatomik yapısı ve birbirleri ile olan ilişkilerinin bozulması sebebiyledir. Bu nedenle bu grup hastalarda en etkin tedavi cerrahidir. Laparoskopik cerrahi tercih edilmelidir zira hem sonuçlar hem de hasta konforu yönünden karın açılarak yapılmasına oranla daha iyidir. Laparoskopi bu hastalığın tedavisinde altın standard olarak kabul edilmektedir. Cerrahi sırasında çikolata kistleri çıkarılmalı, yapışıklıklar açılmalı, ve görülen tüm endometriozis odakları yok edilmelidir. Unutulmamlıdırki çikolata kistlerinin çıkartılması yumurtalık rezervine zarar verebilir. Bu sebeple mümkün olduğu kadar nazik ve atravmatik bir cerrahi uygulanması zorunludur. Derin infitran endometriozis denilen bir varyasyonunda karın içi organlar rahim, tüpler, yumurtalık dokusu kalın barsak ve rektovajinal septum bir yumak haline gelmiştir. Bu durumda hastalıklı bölgelerin tam temizlenmesi ileri bir cerrahi girişim gerektirebilir.
Şikayeti olmayan hastalar: Bu grup hastalarda hemen cerrahi önermek doğru bir yaklaşım olmaz. Ca125 düzeyinin yüksek olması veya 5-6 cm üzerindeki kistlerde cerrahi önerilebilir. Cerrahi öncesi AMH isimli hormonun kandaki düzeyine bakılarak yumurtalık rezervinin belirlenmesi çok önemlidir. Zaten rezervi düşük ve çocuğu olmayan kadınlarda cerrahi ertelenmeli ve 6 aylık aralarla ultrason ve Ca125 kan düzeyleri ile hastalık takip edilmelidir. Hastalığı ve düşük yumurtalık rezervi tesadüfen tespit edilmiş olgular hastalık ve/veya cerrahiye bağlı gelişebilecek kısırlık ve erken yumurtalık yetmezliği konularında uyarılmalıdırlar. Cerrahi zorunlu ise öncelikle tüp bebek tedavisi uygulanıp yumurta hücresi (oosit) veya embryoların dondurularak saklanması yerinde bir strateji olacaktır.
Kısırlık şikayeti ile başvuran hastalar: Zaten kısırlık şikayeti ile başvuran ve yumurtalık rezervi düşük olan hastalarda kist çıkartılmadan önce tüp bebek yapılması en doğru yaklaşımdır. Elde edilen embryolar dondurulur. Cerrahi ile endometriozis odakları temizlendikten sonra hastaya nakledilir. Şayet rezerv iyi ise önce cerrahi yapılıp 6 ay -1 sene kendiliğinden hamilelik beklenebilir. Ancak hasta 35 yaşının üzerinde, kısırlığıa sebep olabilecek başka faktörlerde var ise bekleme tedavisi uygun olmayacaktır.Çocuk kaygısı olmayan hastalarda ise direk cerrahi ile kistlerin çıkartılması ve endometriozis odaklarının temizlenmesi en doğru yaklaşımdır. Yine benzer şekilde tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı olan hastalarda da endometriomaların çıkartılması başarı şansını arttırmada uygun olacaktır.
